Biomimetische daken. Moeder Natuur als ultieme bouwmeester?
De noodzaak voor circulariteit wordt door het leeuwendeel van de bouwsector erkend, maar de weg ernaartoe ligt nog bezaaid met onzekerheden. Is de natuur – een systeem met miljarden jaren circulaire ervaring op de teller – een mogelijke leidraad? Het baseren van innovaties op de natuur staat bekend als biomimetica. Wat kan deze radicale vorm van natuurgetrouwheid de bouwsector bijbrengen in de zoektocht naar duurzaamheid en circulariteit? Hoe kunnen daken nu al bijdragen aan een duurzamere toekomst? En hoe gaan architecten-in-spe om met circulariteit en duurzaam bouwen? Tijdens het najaarsevent van de Vijfde Gevel op 4 oktober 2021 groeven we dieper.
“Beeld jullie de plek in waar jullie het best tot rust komen,” begon dr. Leen Gorissen (Centre4NI) ietwat verrassend haar betoog. Op kantoor? Geen handen in de lucht. Thuis dan, of in de stad? Een enkeling die aarzelend zijn hand opstak. Misschien wel… in de natuur? Bij die suggestie stak het overgrote deel van de zaal overtuigd de hand in de lucht. Het enthousiaste geroezemoes van de menigte verstomde echter na de vervolgvraag van Gorissen: “Waarom bouwen we onze steden, huizen en kantoren dan niet als plekken waar we tot rust kunnen komen – in harmonie met de natuur?” De toon was gezet voor het volgende halfuur, waarin Gorissen honderduit vertelde over de voordelen van leentjebuur spelen bij Moeder Natuur.
Het leven dat duurzaam weet te overleven, is leven dat de planeet gezonder en vitaler achterlaat dan ze die gevonden heeft."
- Dr. Leen Gorissen, Centre4NI
De natuur, het efficiëntste bouwteam
Wie van zichzelf dacht een goede manager, ontwerper of ingenieur te zijn, is eraan voor de moeite bij Gorissen. Ons volledig industrieel systeem draait aan minder dan 10% efficiëntie. Voedselproductie verbruikt tien keer meer energie dan het ons oplevert. Kortom: onze huidige logica van waardecreatie leidt eerder tot degradatie. Toch delen we met de natuur de essentiële wil om te overleven. En leven dat overleeft, is leven dat de planeet gezonder en vitaler achterlaat dan ze die gevonden heeft, verzekert Gorissen. De natuur is de beste gids om toekomstbestendigheid te bereiken, omdat ze regeneratief vermogen bezit, in plaats van over tijd in waarde te degraderen, zoals dat bij traditioneel bouwen het geval is.
Denken in ecosystemen
Tegen de wetten van de natuur ingaan is inherent inefficiënt op lange termijn. Volgens Gorissen moeten we ons dan ook richten op biomimetische, regeneratieve innovatie. Ecosysteemdenken staat daarin centraal: de gezondheid van ieder onderdeel staat in rechtstreeks verband met het geheel, en niet competitie, maar samenwerking leidt tot de beste resultaten. Zo moeten we volgens Gorissen ook bouwen, temeer omdat ecosystemen vitale diensten bieden: denk aan zuurstofproductie, CO2-opslag, waterretentie, schaduw en verkoeling… Niet toevallig diensten waarvoor we ook steeds vaker de vijfde gevel aanwenden.
Groen en blauw tegen extremer klimaat
Dat brengt ons naadloos bij de presentatie van Martijn Vyncke en Katrien Van Lierop (Bureau Bouwtechniek). Welke ecosysteemdiensten kunnen onze daken nu al aanbieden, en welke praktische bezwaren staan tussen droom en daad? Waar liggen opportuniteiten, waar de valkuilen? Eén zaak staat vast: de klimaatverandering zorgt voor extremen, met steeds nattere winters en drogere zomers met heviger zomeronweer. Het hitte-eilandeffect in steden is een groeiende dreiging.
Ook hier in Gent krijgen we te maken met het hitte-eilandeffect: groenblauwe locaties als de Blaarmeersen en het Citadelpark zijn beduidend koeler dan de omliggende, verharde omgevingen."
- Martijn Vyncke, Bureau Bouwtechniek
Vyncke haalt er onderzoek bij dat in Gent werd uitgevoerd, en dat de impact van de omgeving op temperatuur monitort. Sterk verharde, dichtbebouwde omgevingen doen de temperatuur pieken, terwijl zones met veel groen en blauw (de Blaarmeersen, het Citadelpark…) gevoelig koeler blijven dan de rest van de stad. De relevantie van bioklimatische daken bestaat erin dat ze dat groenblauwe element in de stad kunnen invoeren, en ecosysteemdiensten kunnen aanbieden die in andere omgevingen door de natuur zouden worden voorzien.
Innovatie leeft op de vijfde gevel
Wat volgde was een uitgebreide uiteenzetting van wat binnen de bio-klimatische bouw mogelijk is met de vijfde gevel. Intensieve groendaken, extensieve groendaken, waterretentiedaken, zoemdaken… passeerden de revue, steeds met voordelen en aandachtspunten. Ook de combinatie met andere functies van de vijfde gevel (zonnepanelen, verblijfsfunctie, technische installaties…) werd onder de loep genomen. Zelfs bij dakkleur, plantkeuze, combinaties met lichtkoepels, met onderdruksystemen… werd stilgestaan. Besluiten deden Van Lierop en Vyncke met een opsomming van de algemene voordelen van bio-klimatische daken: ze hebben een gunstig effect op menselijk welzijn, op biodiversiteit in de stad, kunnen voedsel voorzien, gaan het hitte-eilandeffect en wateroverlast tegen… Als innovatie slechts innovatie is als het de planeet beter achterlaat dan ze gevonden werd, zoals Gorissen stelt, dan wordt het duidelijk dat bioklimatische vijfde gevels alvast een stap in de juiste richting zijn.
De voordelen van bio-klimatische daken zijn legio: ze hebben een gunstig effect op menselijk welzijn, op biodiversiteit in de stad, op voedselvoorziening, ze gaan het hitte-eilandeffect en wateroverlast tegen…"
- Katrien Van Lierop, Bureau Bouwtechniek
Nieuwe generatie architecten, nieuwe generatie gebouwen
Voor een laatste presentatie riepen we een nieuwe generatie architecten op het podium. Damien Gilliard, Ineke Rosseneu, Sien Van de Velde en Astrid Vrebos zijn vier studenten Ingenieur-architect aan de Universiteit Gent. Onder begeleiding van professor Jan Moens (UGent, Bureau Bouwtechniek, tevens kennispartner van de Vijfde Gevel) leverden zij het ontwerp voor een circulair, deels composteerbaar onthaalpaviljoen voor de plantentuin van Meise. Het ontwerp is vooral opgevat als oefening in het herdenken van traditionele bouwmaterialen en -technieken, en zit tjokvol natuurlijke, composteerbare en herbruikbare materialen.
Het ontwerp is vooral opgevat als een radicaal herdenken van traditionele bouwmaterialen en -technieken, en zit tjokvol natuurlijke, composteerbare en herbruikbare materialen."
- Damien Gilliard, Ineke Rosseneu,
Sien Van de Velde en Astrid Vrebos (UGent)
Gestampte schelpen als fundering, kurk als isolatie… werden geïntegreerd in een ontwerp met een minimum aan milieukosten en een maximum aan ecosysteemdiensten. Er werd gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie, en de volledige zuidgevel is opengetrokken om zonlicht binnen te halen. Doordat beton en staal vermeden werden, kwam er bovendien een uiterst innovatieve vijfde gevel aan te pas, waarbij het dak als een soort tentstructuur opgehangen werd aan radiale muren.
Berekeningen van de studenten wezen uit dat het ontwerp een gevoelige verbetering inhield in milieukosten en impact op de leefomgeving. De studenten gooiden hoge ogen met hun presentatie; een overweldigend applaus viel hen terecht ten deel. Ze toonden dat een radicaal herdenken van het bouwproces en van bouwmaterialen een hot topic is bij architecten-in-spe. Een toekomst vol duurzame innovatie op de vijfde gevel lijkt ons dus verzekerd.
Download de presentaties
- Download de presentatie: Leen Gorissen - Centre4NI - 4 oktober 2021
- Download de presentatie: Katrien Van Lierop en Martijn Vyncke - Bureau Bouwtechniek - 4 oktober 2021
- Download de presentatie: Damien Gilliard, Ineke Rosseneu, Sien Van de Velde en Astrid Vrebos - Atelier Architectuur en Bouw UGent - 4 oktober 2021
Programma
Start live stream met een streepje muziek
De nieuwe gevangenis van Haren houdt hemelwater gevangen op groendaken - Haren (Brussel)
Onze inzichten over de aanpak van delinquenten, misdaadpreventie en re-integratie zijn de voorbije eeuw erg geëvolueerd. Op architecturaal vlak is er echter nog een inhaalbeweging nodig. Een nieuwbouw drong zich op toen enkele gevangenissen van het Brusselse Gewest aan vervanging toe waren. De verzameling gebouwen die samen een gevangenisdorp vormen zullen belegd worden met moderne groendaken van Optigrün, op een dakhuid van Firestone EPDM.
Leen Gorissen - Het belang van biomimetica
Waarom het concept zo relevant is voor de bouwsector en de architectuur
Dr. Leen Gorissen is gespecialiseerd in biomimetica en op biologie geïnspireerde innovatie. Onlangs schreef ze het boek ‘Building the Future of Innovation on millions of years of Natural Intelligence’. Ze richtte ook het Centre4NI op, waarmee ze bedrijven en organisaties over de hele wereld bijstaat in de zoektocht naar op de natuur geïnspireerde innovatie.
Het Groendak van Provinciehuis Boeverbos: een b(l)oeiend vervolg - Brugge
Een tweetal jaar geleden was De Vijfde Gevel al op bezoek bij het West-Vlaamse Provinciehuis Boeverbos in Brugge. Daar werd toen een lichtgewicht ‘Urbanscape’ groendak geïnstalleerd. Nu de sedumplanten op het groendak in volle bloei staan, kijken we hoe het dak er na twee jaar bij ligt, en luisteren we hoe we ervoor kunnen zorgen dat we de levensduur van groendaken kunnen maximaliseren.
Restauratie van historische zinkdaken - Gent
Van heinde en verre komen mensen naar Gent om te genieten van een stadscentrum vol gebouwen die even imposant als historisch waardevol zijn. Drie voorbeelden daarvan zijn de Sint-Barbarakerk, het kunstencentrum Vooruit en het universiteitscomplex Plateau-Rozier. Restauraties drongen zich echter op voor deze drie beschermde monumenten. Maar hoe kan je én het verleden in ere houden, en toch uitstekend voorbereid zijn op de toekomst? Het antwoord vonden we bij de zinken dakbekleding van VMZINC.
Martijn Vyncke & Katrien Van Lierop
De rol van dakensoorten bij de ontwikkeling van dense+green cities
Martijn Vyncke werkt bij Bureau Bouwtechniek en is gespecialiseerd in bio-ecologisch bouwen en bioklimatische architectuur. Hij is lector in het postgraduaat van deze discipline aan de KAHO Sint-Lieven, en UGent.
Katrien Van Lierop werkt eveneens bij Bureau Bouwtechniek, waar zij zich specialiseert in duurzaam en circulair bouwen.
Samen maken ze de vertaalslag naar de technische praktijk met een uiteenzetting over de rol van verschillende soorten daken binnen bioklimatische architectuur, bio-ecologisch bouwen en het verduurzamen van de stedelijke omgeving.
Middenschool en Europaschool: lessen in dakbedekking - Bredene
Basisschool Europa in Bredene was gehuisvest in verouderde gebouwen, die niet meer aan hedendaagse normen beantwoordden. De Autonome Middenschool Bredene zat met een capaciteitsprobleem vanwege grotere doorstroming vanuit de basisschool. Een moderne nieuwbouw was aan de orde. Het gebouw gaat op innovatieve manier om met de vijfde gevel: er werd namelijk een dakspeelplaats ingericht voor de leerlingen van beide scholen. Daarvoor werden betontegels gebruikt, die op de regelbare terrasdragers van Solidor werden geplaatst.
MeisMest: het dak, mag dat op de composthoop?
Een nieuwe generatie architecten streeft naar een circulaire reflex in de vaak nog als traditioneel beschouwde bouwsector. Damien Gilliard, Ineke Rosseneu, Sien Van de Velde en Astrid Vrebos (Atelier Architectuur en Bouw UGent) leveren met MeisMest een ontwerp voor een volledig composteerbaar en nieuw circulair gebouw voor de Plantentuin in Meise.
Het weldoordachte gebouw bestaat uit een combinatie van composteerbare en herbruikbare materialen. De imposante vijfde gevel bestaat uit een traditionele buitencirkel en een experimentele binnencirkel, waarvoor verschillende opties werden overwogen.
Antwerp Tower - Het mooiste zicht op 't stad (vanop het dak)
Als we het hebben over een even spraakmakend als iconisch gebouw, komen we snel uit bij de Antwerp Tower. In 2017 begonnen de verbouwingen aan de wolkenkrabber. De twee extra verdiepingen die er sedertdien aan toegevoegd werden, maakten er prompt het op één na hoogste gebouw van ‘t stad van. Bij de hoogbouwrenovatie stond Roval in voor de aluminium dakranden en verzekerde Sita een goede hemelwaterafvoer.
Slotwoord
Dit Live Stream Event wordt u GRATIS aangeboden dankzij de partners van De Vijfde Gevel.
B2Build Academy verenigt het volledige bouwteam. Want discipline-overschrijdend denken is de beste garantie voor toekomstgerichte oplossingen. B2Build Academy biedt kennis en inspiratie, trends en evoluties.
Onze bouwpartners
Word partner en zet proactief in op kennisdeling, samenwerking en dialoog tussen alle actoren binnen de bouwsector. Ontwikkel samen met niet-concurrentiële partners leadgenereratie op basis van gepersonaliseerde content rond referentieprojecten, hybride events en performante online marketing.
Onze kennispartners
Onze corporate partners
De Vijfde Gevel maakt deel uit van het B2Build Mediaplatform. Onze corporate partners onderschrijven de doelstellingen van B2Build, waarbij we ons richten tot de verschillende actoren in de bouwsector. Steeds met het oog op duurzame en circulaire ontwikkelingen of toepassingen in functie van samenleving en eindgebruiker.
Sluit gratis aan bij B2Build Academy en geniet van deze voordelen
- Toegang tot onze zes thematische bouwplatformen
- Deelname aan inspiratie-events rond actuele kennis uit de bouwsector
- Netwerking met het bouwteam
- Rechtstreeks contact met 60 fabrikanten